Kościół św. Idziego

 
  Prawdziwą zagadką jest istnienie tego kościółka pod samymi murami Wawelu. Ufundował go Władysław Herman na cześć św. Idziego przez wdzięczność za narodzenie syna Bolesława koło r. 1086,
  Jakie było jego przeznaczenie i losy, które przechodził w ciągu dwóch wieków, pokryte są tajemnicą.
  W dochowanych do dzisiaj księgach miasta Krakowa od początku XIV wieku, jest pod r. 1310 wzmianka o kościele św. Idziego przed miastem. Dopiero w r. 1320 występuje on na widownią historyczną, gdy z kościoła św. Andrzeja, przeznaczonego dla Klarysek ze Skały, przeniósł król Władysław Łokietek prebendarzy kollegiackich do kościoła św. Idziego. Prałaci, kanonicy i wikaryusze wraz z dotacyami na ich utrzymanie legowanemi, znaleźli się za zgodą opata Benedyktynów Klemensa i biskupa krak. Nankiera przy kościele św. Idziego. Patronat też benedyktyński do spółki dzielony dotąd z Toporczykami nad św.Andrzejem król przelał na kościół św. Idziego.
  W r. 1402 papież Bonifacy IX na prośbę króla Władysława Jagiełły, za zgodą Jana Andrzeja z Tenczyna w imieniu Toporczyków i opata Benedyktynów w Sieciechowie, nadał patronat rektorowi uniwersytetu krakowskiego. Mimo to Toporczykowie jakieś prawa opiekuńcze sobie zachowali, skoro w r. 1588 tenże sam patronat nad kościołem św. Idziego przekazali klasztorowi OO. Dominikanów przy św. Trójcy w Krakowie. Co się stało z świeckiem duchowieństwem przy kolegiacie św. Idziego znowu nic nie wiadomo, bo odtąd zakonnicy św. Dominika w nim nabożeństwa odprawiają do dziś dnia. Długosz mówiąc w XV wieku o kościółku św. Idziego nad brzegiem Rudawy pod zamkiem, wystawionym z cegły, przywodzi podanie o nim takie, iż stał on pierwotnie w miejscu, gdzie leży kościół św. Andrzeja, a kto i kiedy go założył, nie udało się mu dowiedzieć; to tylko stwierdza, że patronat nad nim należał do opata i klasztoru Benedyktynów w Sieciechowie.
  A że w dochowanym do naszych czasów kościele św. Idziego nie ma ani śladu budowli romańskich i jest on dziełem gotyckiego stylu epoki, przeto snuć wolno przypuszczenie, iż za Władysława Hermana założony pod wezwaniem św. Idziego i Benedyktynom oddany w opiekę, dostał później tytuł św. Andrzeja. A zatem kościół św. Andrzeja z pierwotnymi swymi murami, odzianymi w szatę stylu barokowego, byłby owym św. Idziego. Kiedy zaś i dlaczego zbudowano w innem miejscu późniejszy kościół św. Idziego pozostanie tajemnicą ciekawą do rozwiązania. Palił on się kilka razy; najprzód zapewne w czasie napadów tatarskich, potem przy innych zdarzeniach, że obecnie przedstawia prezbiteryum gotyckie z XV wieku, a nawę główną w nowszym stylu z XVI wieku. Główną przebudowę spowodował pożar wybuchły w r. 1548 d. 23 lipca, poczem długo on czekał naprawy, gdyż dopiero w r. 1588 Szczęsny Czerski, sędzia ziemski krakowski i Jan hrabia na Tęczynie, uposażywszy na nowo dwiema wsiami, gruntowną przeprowadzili odnowę. Dano wtedy kościołowi św. Idziego nowe sklepienie w nawie głównej, przedłużywszy ją ku zachodowi. Herb Topór widniejący na zwornikach w sklepieniu i na żelaznych drzwiach do zakrystyi przypomina właśnie tych fundatorów.
  Z epoki gotyckiej osobliwym zabytkiem są tu obrazy Męki Pańskiej, wykonane przez krakowskich malarzy w XV wieku; tworzyły one tryptyk, obecnie odosobnione wiszą po ścianach. Główną jednak ozdobę kościoła św. Idziego stanowią kamienne stalle w prezbiteryum i dwoje drzwi w nawie, w stylu odrodzenia. Znawcy w tych stallach odróżniają trzy epoki; najstarszą jest górna część z figurą św. Stanisława, szereg nyż w zapieckach z pińczowskiego kamienia pochodzi z końca XVI wieku, a reszta od dołu z alabastru i marmuru z początku XVII w.
Zawadzał kościół św. Idziego przy zaprowadzaniu tramwaju w Krakowie, gdyż w tem miejscu zwęża on bardzo ulicę Grodzką i pojawiły się wnioski, aby go posunąć ku murom zamku w ciekawy sposób.
  Prezbiteryum, które dziś stoi od wschodu, miało zająć to samo przeznaczenie od zachodu przy nawie. Lecz przecież przeważył rozsądek i kościół pozostał na swojem miejscu. Z wiosną r. 1902 rozpoczęto zupełną restauracyę kościoła św. Idziego, przyczem domostwa bezpośrednio go otaczające mają być zburzone.

 

Otoczenie kościoła św. Idziego w czerwcu 1904 r widać dom kapitulny przy kościele św. Idziego, jeszcze przed remontem i wyburzeniem przybudówki w 1911 r

Otoczenie kościoła św. Idziego. 1907