Dzielnica VIII - Kazimierz

Utarła się wiadomość, iż Kazimierz, pierwotnie osobne pod Krakowem miasto, później z Krakowem złączony, założony został na gruntach wsi Bawoł. Przywilej lokacyjny m. Kazimierza z r. 1335 ani słowem o tem nie wspomina. Dopiero w r. 1340 Kazimierz W. wieś swoją Bawoł darowuje miastu Kazimierzowi. Być może, iż świeżo założone wtedy miasto zajęło część owej wsi bądź co bądź, Bawoł jako wieś królewska, a potem folwark czy grunt miejski istnieje dalej obok Kazimierza miasta, a wzmianki o «fundus Bawol» spotykamy jeszcze w r. 1566 i 1590.

 Kazimierz, nazywany czasem «miastem stołowem JKMci», miał swoje zupełne urządzenia miejskie: radę miejską, burmistrza i wójta, urząd miejski i sądowy. Wzmianki o nich spotykamy przez wieki XVI i XVII. Według konstytucji 3 maja 1791 r. miał być administracyjnie włączony do Krakowa, ale po zajęciu Krakowa przez Austrję dalej osobne miasto stanowił. Do Kazimierza administracyjnie należał Stradom. W r. 1796 rząd austr. rozwiązał magistrat Kazimierski i nastąpiło administracyjne połączenie z Krakowem. Nazwy dawne ulic i placów Kazimierza w małej tylko części zostały nam przekazane źródłowo, a w mniejszej jeszcze dadzą się dziś umiejscowić. Przy omawianiu ich trzymam się porządku przyjętego w zwykłych spisach ulic Krakowa. Na końcu rozdziału podaję te, których tożsamości nie zdołałem sprawdzić.

Plan Kazimierza

Na krakowskim Kazimierzu w XIX wieku

  Wolnica.
 Nazwa ta w postaci łac. «forum liberum», oznaczająca wolny targ, wolność sprzedawania mięsa poza jatkami, bywa w dawnych wiekach odnośnie do Kazimierza używana na oznaczenie miejsca naprzemian z nazwą Rynek łacińskiemi jego równoznacznikami. W r. 1385 czytamy Circulus, a także określenie «circa Praetorium». Z 1550  roku szacunek domów kazimierskich dla wymiaru podatku miejskiego mówi o Rynku, «circulus», a wyliczając place i ulice o Wolnicy nie wspomina, widocznie te nazwy oznaczały jedno i to samo. W r. 1578 czytamy «in libero ac publico foro Cazimiriensi, Wolnica apellato». I dalej przez cały XVII w. spotyka się zapiski, w których ten sam plac temi różnemi nazwami oznaczano. R. 1611 czytamy: «w Kazimierzu na Rynku», r. 1676 «in loco forensi Casimiriae ad Crac. sitae, Wolnica nuncupato», r. 1692 «in circulo seu foro publico civitatis (Casimiriae)». W r. 1792 czytamy zapiski o «ul. Targowej» i «Wolnicy», tak jak gdyby to były nazwy jednoznaczne. Według planu kołłątajowskiego z r. 1785, na którym plac nazwano Rynkiem, połać południowa nie była, jak dziś, zabudowana, a narożnik połudn.-wschodni otwierał się na plac pusty i ogrody. Nazwa Wolnica ustaliła się ostatecznie w drugiej połowie XIX wieku.

Ratusz kazimierski. Najstarsza o nim wzmianka jest z r. 1434. Mowa tam o kramach «sub praetorio Kazimiriensi, ubi pannus raditur». Mogło to chyba być tylko na Rynku czyli Wolnicy, gdzie mury Ratusza dotąd stoją. W r. 1578 budowano wieżę Ratuszową. R. 1805 ogłoszono sprzedaż licytacyjną tego budynku z wyjątkiem zegara wieżowego, do sprzedaży jednak nie przyszło. W r. 1876 miasto podjęło odnowienie budynku, przyczem go znacznie rozszerzono w stronę południową, dla umieszczenia tam szkoły. Roboty projektował i prowadził archit. Żołdani. Dobry widok Ratusza Kazimierskiego w jego dawnej postaci zawiera Album Kielisińskiego, drzeworyt z jego widokiem jest u Ekielskiego: M. Kaźmierz i budowle akademickie. R. 1869.

Ratusz kazimierski przy Placu Wolnica przed przebudową. Nieistniejące dobudowane
 domki są pozostałością sukiennic.
 Obraz A. Gryglewskiego sprzed 1876 roku.

Plac Wolnica i kościół Bożego Ciała.

Plac Wolnica 1. Budynek dawnego Ratusza miasta Kazimierza1936

  Ul. Węglowa.
 Szeroka a krótka, czyni dziś wrażenie placu. Sądząc z planu kołłątajowskiego była w końcu XVIII w. uważana za przedłużenie ul. Skawińskiej.

  Ul. Dajwór.
 Jest pamiątką folwarku Dajwor, który jeszcze po. połowie XIX w. znajdował się na półn. wschód od zabudowanego Kazimierza, w pobliżu jego narożnika zwanego Miastem Żydowskiem.

ul. Dajwór (ta w poprzek, z koniem i wozem), po lewej kościół Bożego Ciała, po prawej Stara Synagoga.

  Ul. Jakóba.
 Dziś biegnie w południowem przedłużeniu ul. ś. Sebastjana. Na planie Kołłątaja podpisana jako «Mały plac».

  Ul. ś. Wawrzyńca.
 Wspomniana już w r. 1385 jako «plat. s. Laurentii». Zapewne była już wtedy w tem samem co dziś miejscu. W r. 1792 w spisach urzędowych nazwana «ul. Wawrzyniecką.

  Ul. Skałeczna.
Na planie kołłątajowskim z r. 1785 podpisano ją jako «ul. ś. Stanisława», a zapewne do ulicy w tem samem miejscu odnoszą się zapiski o «plat. s. Stanislai» z lat 1442 i 1550, lubo pierwsza z nich wspomina o domu plebana ś. Jakóba, może przy niej stojącym, coby nasuwało myśl o tem, że może to była raczej ul. ś. Jakóba, czyli późniejsza Skawińska. W r. 1792 nazwano tę samą ulicę ul. Stanisławską. Prawdopodobnie w związku z tą ulicą i na jej zachodnim końcu znajdowały się brama i most, «valva s. Stanislai» i «pons s. Stanislai» wspomniane już w r. 1385.

Stragany na ulicy Skalecznej — 1904 rok.

 Ul. Józefa.
 Nazwa ta jej jest bardzo niedawna. Jaką była nazwa pierwotna, nie wiadomo. Jeszcze na planie kołłątajowskim z r. 1785 podpisana jest jako Żydowska, a z nazwą tą spotykamy się już od połowy XVI w. stale. I nic dziwnego, była to bowiem główna arterja części Kazimierza żydowskiej. Rzecz jednak dziwna, iż nazwa bramy Żydowskiej «valva Judaeorum» występuje już  w r. 1385, podczas gdy żydzi mieli wówczas swoją dzielnicę w Krakowie w okolicy ulicy ś. Anny, a na Kazimierz wyparci zostali dopiero w samym końcu XV w. Wprawdzie istniał jakiś «vicus antiquus Judaeorum», wspominany w roku 1553, a potem wiele razy w XVI w. i bez dodatku «antiguus» przez cały XVII w., ale ten z ulicą naszą nie był identyczny, jak świadczy zapiska z r. 1553, w której jednym tchem wymieniono osobno vicus Judaeorum antiquus i platea longa, pannificum vulgo vocata. Z zapiski tej wynika, że «porta antiqua» nie była zapewne obronną bramą murów kazimierskich, ile raczej bramą, dzielącą część żydowską od reszty Kazimierza; bylibyśmy też skłonni uważać nazwę ul. Sukienników (plat. Pannificum) za dawniejszą nazwę ul. Żydowskiej, gdyby nie to, że już przedtem, bo w r. 1500 spotykamy zapiskę o ul. Żydowskiej «plat. Iudeorum» świadczącą, że ok. połowy XVI w. istniały równocześnie z ową ulicą Długą Sukienników zarówno ul. Żydowska, jak i ta jakaś dzielnica, zwana «vicus antiquus Judeorum», pierwotnie może mała uliczka albo kącik, — jak np. vicus s. Joannis, albo vicus retro s. Petrurn w Śródmieściu Krakowa — przez XVI w. (i później jeszcze) ciągle rozszerzana część m. Kazimierza. Okazuje to dalszy tekst aktu z r. 1553, równie jak i różne zapiski późniejsze, z których widzimy, że żydowska dzielnica ta mieściła się w okolicy kościołów Bożego Ciała i ś. Wawrzyńca, a jeden jej bok i granicę stanowiła ul. ś. Wawrzyńca, drugi bok mur miejski Kazimierza, trzecim zaś bokiem dochodzi do murów m. Kazimierza od Podbrzezia. Choć w naszych starych aktach miejskich «vicus» używany był w znaczeniu uliczka lub kącik, to tutaj vicus iudaeorum, zgodnie ze znaczeniem klasycznem, oznaczał część miasta Kazimierza, miasteczko, niejako lekceważące określenie «wieś Żydowska». Ta dzielnica żydowska musiała dość dawno istnieć na Kazimierzu, skoro już w połowie XVI w. nazywano ją «stare» (antiquus) i skoro już w r. 1385 istniała w jej okolicy «brama Żydowska». Ta dzielnica musiała być ogrodzona, skoro miała swoją bramę. A teraz w połowie XVI w. rajcy kazimierscy, godząc się na jej rozszerzenie, polecili na nowo ją otoczyć ogrodzeniem, w którem ustanowili trzy bramy, troje wrot, z których jedne miały się znajdować przy murach m. Kazimierza. Że ogrodzenie to było murem, wynika z dalszego wyrażenia tego samego aktu, którem nazwano je murem «moenia» i postanowiono, że na tych murach nie będzie Żydom wolno stawiać budynków drewnianych. Z dalszego zaś układu z r. 1554, którym dołączono jeszcze do dzielnicy żydowskiej place i ogrody pewne, dowiadujemy się, iż ta rozszerzona dziel-nica obejmowała Synagogę (zap. ową starą, zw. dziś jeszcze Alte Schule - nazwano ją «Stara Szkoła» w zapisce z r. 1691, i wymieniono ją w związku z «plat. Judaica») i ulicę Długą, i dochodziła w pobliże kościoła ś. Wawrzyńca, który wznosił się w okolicy przecięcia się ulic ś. Wawrzyńca i Dajwór. «Kierchow» zaś (widocznie nowy), do którego wejście według aktu z r. 1553 miało być od ul. «Przecznej», to zapewne jeden z dwóch dawnych cmentarzy żydowskich, z których jeden znajduje się pomiędzy ulicami Miodową, Jakóba i Szeroką, a drugiego reszta na środku północnej części ul. Szerokiej.  Ten vicus Judaeorum nazywano potem niekiedy «oppidum Judaeorum», albo «Miastem Żydowskiem na Kazimierzu», a pod r. 1633 jest tam mowa o Starej ulicy - zapewne to ów «vicus antiquus» - i Nowej ulicy. Miasto żydowskie stanowiło jurydykę, zniesioną w r. 1801.

 Nazwa ul. Józefa ( nie ś. Józefa) nadaną została ulicy, przez szereg wieków Żydowskiej, od końca XVIII wieku. Powodem stało się, że po pierwszym rozbiorze Polski, gdy początkowo Stara Wisła była granicę między okupacją austrjacką a Krakowem, cesarz Józef I, przyjechawszy oglądać nowe dzierżawy, zamieszkał na Kazimierzu w domu dziś na rogu ul. Krakowskiej (nr. 20) i Żydowskiej. Atoli jeszcze w r. 1792 zapisano w spisach urzędowych «ul. ;Żydowską» z sąsiedztwa jednak z ulicami: Jakóbską, Wawrzyniecką, Podbrzeziem itd., które pod nagłówkiem «Dozór drugi» zamieszczono, nie nabieramy pewności, czy to mowa o tej ulicy, czy o jakiej innej, może chwilowo tak nazywanej. Często w związku z ul. Żydowską wymieniana «brona Żydowska», «porta Judaeorum» — to nie była brama w murach miejskich, lecz przejście z ogrodzonej dzielnicy żydowskiej do reszty miasta Kazimierza, jedne z tych ,wrot», o których wyżej mowa.

Ul. Jozefa, ok. 1908-1910. Fot. Franciszek Klein

Podwórze w kamienicy między ulicami Meiselsa a Józefa

  Ul. Skawińska.
Albo ta, albo jakaś ulica do niej równoległa (może od południa?) prowadziła do dziś nieistniejącego kościoła ś. Jakóba, który naznaczony jest na planie kołłątajowskim w połudn.-zachodnim narożniku Kazimierza, blisko murów miejskich, gdzie potem był wapiennik i cegielnia w XIX w. O niej to zapewne jest mowa w zapisce z r. 1385 jako o »plat. major s. Jacobi» i podobnie w r. 1550, a w latach 1602 i 1626 jako o ul. Jakóbskiej. Zamykała ją od zachodu «valva Scabinensis», wymieniona już w r. 1385, i wspominano nieraz w dalszych wiekach. Jest też ona zaznaczona na południe opodal od Skałki na planie kołłątajowskim z r. 1785, na którym też tę ulicę już jako Skawińską podpisano. W latach 1564 i 1565 jest mowa o moście Skawińskim, a zapiski z lat 1522 i 1628 wspominają też o baszcie albo wieży Skawińskiej. Z bramy dziś ani śladu nie zostało. Że ul. Jakóbska albo s. Jacobi jest tą samą co Skawińska, utwierdza nas okoliczność, że w dawnych spisach, gdzie jest mowa o ul. Jakóbskiej, tam nie spotykamy nazwy Skawińskiej, choć jest mowa o bramie i wieży Skawińskiej. Inna jest dzisiejsza ul. Jakóba, stanowiąca przedłużenie stradomskiej ul. ś. Sebastjana poza ul. Dietlowską i dochodząca do ul. Wąskiej.

Ulica Skawińska w 1933 roku.

Ul. Rabina Meiselsa.

W XIX w. i blisko do jego końca zwano ją tak jak i przedłużenie jej zachodnie (dziś zw. ul. Paulińską), ulica Miedzuch. Dawniejsza jej nazwa nieznana. Szła ona popod starym murem miejskim kazimierskim.

Ulica Rabina Meiselsa

ul. Rabina Beera Meiselsa, przy ul. Krakowskiej, patrząc na wschód w stronę Placu Nowego,
 przed 1912 r., czyli gdy nazywała się jeszcze Miedzuch.

Ul. Podbrzezie.
Nazwa Podbrzezie jest dawna, choć ulica nowa. W r. 1553 wymieniono Podbrzeze na Kazimierzu. W r. 1559: «de suburbio kazimiriensi alias z Podbrzeza», r. 1566 spotykamy określenie położenia: «ad ripam Istulae vulgo dietam Podbrzezie». W r. 1593 w nagłówku aktu mowa jest o «vicus Podbrzeże», należącym do Kazimierza; ale od r. 1612 przez wiek XVII spotykamy najczęściej zapiski o «suburbium Casimiriae Podbrzezie dictum», albo «suburbium ad Cracoviam situm Podbrzezie nuncupatum», choć jeszcze w r. 1643 wyrażono się o niem jako o «hindus». Był to zatem grunt albo folwark podmiejski, zaznaczony na przeróbce planu otoczenia Krakowa, może z r. ok. 1700, w zakręcie Starej Wisły naprzeciw Grzegórzek. Pamiątką jego dzisiejsza ulica, nosząca tę nazwę; stanowi ona rozwidlenie ul. Miodowej i ku półn. wschodowi biegnie niemal równolegle do ul. Dietlowskiej, powstałej na zasypanem korycie Starej Wisły. Wspomniana w r. 1628 «brona na Podbrzeziu», to zapewne owe «wrotha penes menia civitatis versus Podbrzezie», o których mowa w akcie z roku 1553. Dodamy jeszcze, że raz jeden, w r. 1792, czytamy: «Podbrzezie, quondam Dziadowskie miasto». Wspomniane w r. 1363 w Kazimierza W. akcie sprzedaży m. Krakowowi 3 wsi podmiejskich Pobrzezie, tak jak Czarna wieś i Czarna ulica, leżało po zachodniej stronie Krakowa, za bramą Szewską.

Ulica Podbrzezie.

 Ul. Piekarska.
Nazwa jej jest pierwotna, spotykamy ją w XVI w. w formie łac. R. 1500 wymieniono «plat. Pistorum» między ulicami ś. Jakóba i ś. Stanisława w sąsiedztwie drugiej połaci Rynku czyli Wolnicy. Ta druga połać znajdowała się po stronie zachodniej Wolnicy, a ul. ś. Jakóba była prawdopodobnie dzisiejszą Skawińską, zaś ul. ś. Stanisława odpowiadała dzisiejszej Skałecznej. W r. 1579 wspomniana jest «plat. Pistoria» albo «Pistoracea». Na planie kołłątajowskim z r. 1785 odpowiada dzisiejszej ul. Piekarskiej.

Ul. Ś. Katarzyny.
R. 1385 wymieniona jest «plat. s. Catherinae» — lecz niema pewności, czy to ta sama. Na planie kołłątajowskim z r. 1785 podpisano ją jako «ul. Krakowska».  Mimo to nie sądzę, by do tej małej i drugorzędnej uliczki odnosiły się dawniejsze zapiski źródłowe o ul. Krakowskiej, które spotykamy od XIV w., najczęściej w postaci łacińskiej. Wszelako mogłoby to być w akcie z r. 1550, gdzie osobno mowa o ul. Wielickiej (dziś Krakowskiej), a osobno o innej ulicy, nazwanej tam «Krakowską», przy której wymieniono dom, należący do klasztoru ś. Katarzyny.

Ul. Nowa.
 R. 1633 wspomniana bez określenia położenia. Nie wiadomo, czy ma związek z dzisiejszą małą uliczkę Nową, która łączy wschodni koniec ul. Rabina Meiselsa z ul. Józefa.

Ul. Szeroka.
 Jest to rodzaj placu wydłużonego, w którego końcu północnym znajduje się obwiedziony murem stary cmentarzyk, zw. Rabinów — a do jej połaci zachodniej przytyka dawny duży cmentarz żydowski z bóżnicą, zwaną Remu. W pobliżu południowego końca placu wznosi się wgłębiona w ziemię bóżnica gotycka (Alte Schule). Na planie kołłątajowskim plac ten podpisano «Wielka ulica». R. 1792 przy tej nazwie zapisano: «Siedlisko żydów. Dozór III».

Ulica Szeroka.

Ulica w 1908 roku.

Targ na ulicy Szerokiej.

Ulica Szeroka w 1927 roku

 Ul. Wąska.
 Nazwa jej zdaje się, pierwotna, przynajmniej dawna. Leży ona w sąsiedztwie Szerokiej, stanowiąc przy wschodnim końcu ul. Józefa południową jej odnogę. R. 1792 w spisie urzędowym umieszczono ją pomiędzy 3-ma ulicami, oznaczonemi jako siedlisko żydów, dozór III. W Krakowie były dawniej jeszcze dwie inne ulice Wąskie, «plat. Stricta» — zob. Śródmieście, ul. ś. Tomasza i ul. Poselska.

Ul. Krakowska.
Nazwa ta była, zdaje się, pierwotną. Nazwa «plat. Cracoviensis» występuje już w r. 1385. R. 1392 Jan Girlach przed sądem kazimierskim zeznaje, iż odstąpił dom swój «in plat. Cracouiensi, prout itur Cracoviam sitam». Girlach jest mieszczaninem krak., lecz z określenia położenia ulicy: «jak się idzie do Krakowa» i z postanowienia dalszego, że ciężary na tym domu zabezpieczone nie mogą ulec zmianie bez zgody miasta Kazimierza, wynika, iż ta  ulica musiała leżeć w obrębie tegoż miasta, do Krakowa zaś szło się z Kazimierza wówczas ulicą prowadzącą na jedyny most na Wiśle — późniejszej Starej Wiśle — więc ul. dziś również noszącą nazwę Krakowskiej. Ale później nazwa ta uległa zachwianiu. Zapiska z r. 1496, mówiąc o jakiejś łaźni kazimierskiej, wyraża się o ulicy tej, lub północnem jej przedłużeniu opisowo: «plat. qua itur de Cracovia in Kazymirz, inter pontera magnum et portam civitatis Cazimiriensis. Zapiska z r. 1501 podkreśla komunikację przez tę ulicę z Wieliczką: «porta Kazimiriensi, qua intratur de Wyeliczka in Kazymierz», a w r. 1550 już wyraźnie występuje «plat. Wieliciensis» w pobliżu pierwszej czyli zachodniej połaci Rynku kazimierskiego. W tym samym akcie jest mowa o innej ulicy jako o ul. Krakowskiej - ul. ś. Katarzyny.  Nazwa ul. Wielickiej utrzymała się przez dwa z górą dalsze wieki, jak świadczę zapiski z lat 1599 i 1602, tudzież kołłątajowski plan Krakowa z r. 1785, niemniej spis urzędowy z r. 1792, i dopiero w XIX W. nazwa pierwotna przywróconą została dla całej długości, na jaką nazwa ulicy Wielickiej się rozciągała, to jest od ul. Dietlowskiej — dawniejszej Starej Wisły — w prostej linji aż do miejsca przy dzisiejszej dużej Wiśle, gdzie była brama w murach miejskich.

 Bramę tę Miechowita, mówiąc o pożarze południowej części Kazimierza, określa opisowo, jako «porta magna versus montem s. Benedicti». Zapiska z r. 1533 nazywa ją «valva Wieliciensis». Na planie kołłątajowskim zaznaczona jest «Wieliczka brama», jako budowla prostokątna, wydłużona ku południowemu wschodowi. Pamiętał j jeszcze Grabowski, który przybył na stałe do Krakowa w r. 1797.

 Od północy zamykała tę ulicę brama, która miała zdaje się dwie nazwy równo uprawnione. Już w r. 1385 spotykamy się z nią jako «valva Argillae». W tych samych spisach mieszczan występuje wszelako może w tym samym czasie «plat. Cracoviensis». W r. 1608 czytamy o «bramie Glinianej» w r. 1629 o «bronie Krakowskiej», w r. 1658 o «bramie kazimierskiej Krakowskiej». Możnaby myśleć, że to dwie były odrębne bramy, lecz przeczy temu okoliczność, że w spisach urzędowych z r. 1792, gdzie wymieniono miejsce «za bramą Krakowską» i inne bramy i ulice, o bramie Glinianej mowy wcale niema. A jednak ona istniała jeszcze, skoro nietylko zaznaczona i podpisana jest na planie kołłątajowskim z roku 1785, ale pamiętał ją dobrze Grabowski, który poznał Kraków w r. 1797. On również z operatu Kom. rząd. austr. z r. 1797 wypisał, że «brama Krakowska nazywa się też Glinianą».

Tuż pod murami miejskiemi, ale za niemi, przy bramie Glinianej, znajdowała się Topnia cechowa złotników, zakupiona w r. 1469 od Klemensa Nigry; zwała się przedtem: «Pomazy». Może kupiony był tylko grunt, gdyż zdaje się, że Hutę czyli Topnię wybudowano w r. 1489. Od końca XVI w. upadała, aż w r. 1800 sprzedano ją.

 W tej okolicy była Łaźnia. Zapiska z r. 1416 mówi o «balneum... ante portam civitatis Kazimiriae» nabytem wtedy przez rajców kazimierskich od Piotra Gundela z Olkusza, ale bliżej położenie jej określa zapiska z roku 1496 o domu «in platea, qua itur de Cracovia in Kazimyrz inter pontem magnum et portam civitatis Cazimiriensis, ex opposito balnei Cazimiriensis».

Ul. Krakowska, 1908 r

Ul. Krakowska, 1908 r

Ulica Krakowska przy moście.

Ul. Bożego Ciała.
 Prawdopodobnie nazwa jej stara, i do niej może odnosi się zapiska z r. 1404: «a contrata seu ex opposito eccl. Corporis Christi in Kazimiria».

Ul. Starowiślna.
Aż do r. 1916 nosiła nazwę Starowiślnej. Nazwę 5 Listopada otrzymała na upamiętnienie ogłoszenia Polski. Od r. 1919 zwie się znów Starowiślna. Przecina Stradom i Kazimierz.

Ulica Starowiślna

 _________________________________________________

Prócz ulic i placów powyższych, spotykamy w źródłach  i planach starych szereg nazw, których nie umiemy związać z ulicami (lub bramami), placami dziś istniejącemi. Wynika to po części stąd, że w ciągu czasów zniknęły, po części zaś stąd, że na dawniejszych planach nie wszystkie ulice i place są podpisami opatrzone. Podajemy wiadomości o nich w porządku abecadłowym.

  Bleycha
Plac wspomniany już w XIV wieku. Raz pod rokiem 1385 czytamy «circa valvam Argilae rt Bleycha» i znów może w tym samym roku zapisano: «Circulus Pecorum, Bleycha». Był to więc rodzaj rynku Bydlnego, o którym jednak później jest głucho. Leżał w pobliżu bramy Glinianej. Może stał w jakimś związku z ul. Krowią. Zestawienie tych wzmianek z zapiskami z XV w.  r. 1439 «blecha in suburbio civitatis Casimiriae»; r. 1469 «bortum post Kazimiriam in Blechi penes fluvium Wisle»,  wskazuje, że Bleycha leżała w pobliżu bramy Glinianej, na przedmieściu Kazimierza, nad Wisłę. Na planie kołłątajowskim z r. 1785 jest w tej stronie pod murem miejskim na wschód od bramy Glinianej zabudowanie dużego dworu z ogrodem. Odrębnym był Blich albo Blech w Krakowie, za ś. Mikołajem.

  Ul. Bocheńska.
W r. 1792 istniała ul. bramy Bocheńskiej. O bramie Bocheńskiej spotykamy wzmianki z lat 1628 i 1662, a zapewne przy niej była wieża Bocheńska, o której są zapiski z lat 1564 i 1565. Brama, przy ulicy tegoż nazwiska musiała być w murach miejskich kazimierskich po stronie wschodniej. Może śladem jej jest na planie kołłątajowskim z r. 1785 bastjon ziemny w pobliżu kościoła, jak sądzę, ś. Wawrzyńca. Gdzieby była ulica nie wiemy. Dzisiejsza ulica Bocheńska, wychodząca od wschodn. południowego narożnika ku wschodowi, nie zdaje się być na jej miejscu.

  Ul. Kazimierska.
W r. 1792 wymieniona razem z ulicami Szeroką i Wąską jako «siedliska Żydów, dozór III». Widocznie, więc była w północ.-wschodnim narożniku dawnego warownego Kazimierza.

  Ul. Krowia.
 R. 1385 zapisano: «plat. Pecorurn vel Krowia», oraz «pons valve Pecoris» Więc była i jakaś brama bydlna czy krowia. R. 1550 wymieniona «plat. Krovya». Może ta ulica i ta brama były w jakimś związku lub w sąsiedztwie z miejscem zw. Bleycha, nieopodal bramy Glinianej.  Była też ul. Krowia w Śródmieściu  i na Kleparzu.

  Libuszhof.
 Jest to na planie kołłątajowskim z r. 1785 wielki kompleks domów i placów, może i uliczek, pomiędzy dzisiejszemi ulicami: Józefa, Jakóba, Warszauera i Nową. Obejmuje miejsca ulic: Kupa, Izaaka, Estery i plac Nowy. Okolicę tę Kazimierza zajęli po r. 1500 żydzi wypędzeni z Czech. Stąd ta nazwa.

  Losy.
 Plac targowy, z położenia dziś nieznany. R. 1633 ogłoszono, że rzeźnikom wolno sprzedawać mięso nie w jatkach krakowskich lub kleparskich «sed in foro publico Casimiriensi, lossy dicto». Wyjaśnienie nazwy przynoszę nam 2 zapiski z r. 1658, w których czytamy, że Podczas wolnicy rzeźnicy kazimierscy według losów swoich na miejscu sprzedawać winni, a nie na losach krakowskich, kleparskich, tudzież w jatkach rzeźniczych» i dalej czytamy «pod losami w jatkach kazimierskich ».

  Ul. Nadwiślańska.
Nazwę tę raz jeden spotkał Grabowski pod r. 1792 w spisach urzędowych.

  Ul. Przeczna.
R. 1553 wspomniana jest «plat. Transversalis alias Przeczna», w której połowie jest wstęp «ad cemiterium iudaeorum, kierchow vocitatum». Na planie kołłątajowskim z r. 1785 jako «Przetnica» oznaczona jest wąska, długa uliczka na zachód od synagogi, zwanej Stara Szkoła; może to dzisiejsza ul. Wąska

  Psi Rynek.
 Podobnie jak Kraków  miał i Kazimierz swój Psi Rynek, wspominany w źródłach w latach 1550-1792. Zwą go: circulus Caninus, forum Caninum, Psy Rynek; r. 1792 w spisach urzędowych zapisano: Przyrynek. Z zestawienia zapiski z r. 1555 «Psirynek in vicinia judaeorum» z zapiską z r. 1583 «fundus... penes cemiterium eccl. s. Laurentii post Caninum circulum situs» wynika, że był niedaleko i na południe kościoła ś. Wawrzyńca, więc w południowo-wschodn. narożniku Kazimierza. A potwierdza to zapiska z r. 1628, w której ul. Różaną na Kazimierzu wymieniono w spisie między Psim Rynkiem a bramą Bocheńską.

Ul. Różana.
R. 1628 plat. Rosarum na Kazimierzu».

  Rybaki (?).
 R. 1385 «Piscatores» na Kazimierzu.

  Rynek żydowski.
 «Circulus judaeorum» na Kazimierzu, wspomniany w r. 1488 (Bałaban, Dzieje żydów w Krak., str. 39), nie znany nam jest bliżej z położenia.

Ul. Smuszowska.
 Wymieniona w r. 1627.

Ul. Solna.
R. 1385 «plat. Salis» r. 1424 «domum... in plat. Salis... et in acie prope valvam iacentem».

  Ul. Stara.
 Wymieniona r. 1633 może to samo, co «vicus antiquus Judaeorum» zob. wyżej: ul. Józefa.

  Ul. Sukienników.
 R. 1553 zapisano, że jakaś ulica była «ab antiquo Iudaeorum vico versus plat. Pannificum, ad plat. Transversalem... extensa» (zob ul. Józefa. Jak z tekstu odnośnego aktu wynika, epitet «plat. longa» dodany zresztą jeden raz tylko, nie należy do nazwy ulicy «Pannificum», tylko jest przymiotnikiem, mającym zwrócić tu uwagę na jej znaczną długość) . Vicus Iudaeorum była to dzielnica Kazimierza w okolicy kościoła ś. Wawrzyńca i bóżnicy zw. «Stara Szkoła» zob. ul. Józefa i ul. Szeroka, Co do piat. Transversalis zob. ul. Przeczna.

  Ul. Szewska.
 Podobnie jak Kraków, miał i Kazimierz swoją ul. Szewską. Najdawniej wymieniona jako «plat. Sutorum» wkrótce po założeniu Kazimierza na prawie niem., bo w r. 1385. Z zapiski z r. 1436 dowiadujemy się, że znajdowała się «inter muros Kazimiriae et fluvium Wyslae, rundo Cracoviam a sinistris». Wypadałoby z tego, że miejsce jej było w okolicy dzisiejszej ul. Paulińskiej. Na planie z r. 1836 jako ul. Szewską zaznaczano bliższą Stradomia cześć ul. Krakowskiej. Historycznie było to, zdaje się, nietrafnie.

  Uliczka Szkolna.
 R. 1400 «contrata Scolae» przecina «plateam Textorum», albo ma do niej ujście . Może była w pobliżu synagogi zw. Stara Szkoła.

  Ul. Tkaczy.
B. 1385 wymieniono «plat. Textorum». Z zapiski z r. 1400 o domu «in plat. Textorum penes bereditatem... a contrata Scole in acie» widać, że ul. Szkolna dochodziła do ul. Tkaczy — więc i ta ostatnia może była niedaleko synagogi zw. Stara Szkoła.

  Wielki Plac.
 Na planie kołłątajowskim z r. 1785 tak podpisano miejsce między domami niedaleko północno-wschodniego narożnika Kazimierza w najbliższem sąsiedztwie na wschód od Libuszhofu .