Słownik

 

Na tej stronie staram się umieścić słowa, których znaczenie nie każdemu jest znane a używane były powszechnie w dawnych wiekach. Nie ma tutaj oczywiście wszystkich słów jakie występują w moich a raczej dawnych autorów opisach. Jednych sam nie mogłem znaleźć określeń a inne mogły przemknąć mojej uwadze. Jeżeli ktoś z czytających znajdzie słowa, których znaczenie należałoby wpisać do niniejszego słownika proszę o kontakt. W tłumaczeniu określeń słów korzystałem ze źródeł dostępnych w internecie.

- Antwos - naczynie na wodę będące częścią umywalki.
- Astrolabium (astrolabon "chwytający gwiazdy") – pomiarowy przyrząd astronomiczny używany w nawigacji do początku XVIII wieku, służący do wyznaczania położenia ciał niebieskich nad horyzontem, poprzednik sekstantu

- Borkarne właściwie Borkana - stypendium fundowane przez księdza Borka
- Brandmur - dawniej: ściana budynku wystająca ponad dach, ograniczająca rozprzestrzenianie się pożaru; ogniomur, ściana ogniowa.

- Cyborium - ażurowa obudowa ołtarza lub innego obiektu w kościele chrześcijańskim, składająca się zazwyczaj z czterech kolumn podtrzymujących baldachim w formie kopuły, ostrosłupa lub innej bardziej złożonej.

- Dezolacja - zniszczenie, spustoszenie

- Edyl - w starożytnym Rzymie: urzędnik sprawujący nadzór nad porządkiem publicznym
- Ekwatoriał - teleskop umieszczony na urządzeniu umożliwiającym ciągłą obserwację obiektu astronomicznego, zmieniającego swe położenie wskutek ruchu dobowego; ekwatorial (dawniej)

- „Fertrinkelt” (odszkodowanie) to kwota, którą można wydać na komentarz dla migrującego czeladnika.
- Flamowane znaczy z płomieniami (z niem. die Flamme)
- Frambuga - wnęka pomiędzy licem ściany wewnątrz pomieszczenia, a powierzchnią osadzonego okna lub drzwi. Framuga podokienna - to wnęka pod oknem służąca do osadzenia grzejnika centralnego ogrzewania.
- Fruktyfikacja - przynoszenie zysku, dochodu.

- Gurt - łęk sklepienny, inaczej łuk sklepienny – element konstrukcyjny i dekoracyjny sklepienia wykonany z cegły lub kamienia, w kształcie łuku. Stosowany w budownictwie kamiennym i ceglanym od około VIII w. Gurty pojawiły się w sklepieniu kolebkowym jako tzw. łęki jarzmowe. Dzieliły kolebkę na pola sklepienne. Wprowadzając rytm działały dekoracyjnie; a przejmując obciążenia z kolebki – konstrukcyjnie.
- Gruntrys - plan, rysunek konturowy budowli, domu, rzut poziomy.


- Indermach - tylna część domu, pomieszczenie w tylnej części domu
- Indygenat - uznanie obcego szlachectwa i nadanie rodowi szlacheckiemu, wobec którego stosowano indygenat, przywilejów szlacheckich w państwie uznającym
- Inkastelacja - nadanie budowli, która ze swojej natury nie jest obiektem obronnym, charakteru obronnego. Inkastelacja może być pierwotna, gdy charakter obronny nadano podczas wznoszenia, lub wtórna, gdy budowlę przystosowano to tego celu później

- Kanelurowane drzwi - kanelury (żłobki, kanele) – płytkie, wklęsłe pionowe wyżłobienia
- Kapiasty konimek - budowany w narożniku pomieszczenia
- Kilsztok, oziębiacz - część aparatu dystylacyjnego, w którym odbywa się ochładzanie i skraplanie się par destylowanego płynu w browarach przyrząd do chłodzenia piwa, chłodnica.
- Kroksztyny - architektoniczny element podtrzymujący (np. balkon, wykusz, ganek, gzyms), osadzony w ścianie i wydatnie z niej wystający. Kroksztynem jest również zakończenie belki stropowej, wystającej przed elewację (lico) budynku. Nazwa ta jest używana przy przynajmniej dwóch takich elementach; pojedynczy element nazywany jest wspornikiem. Kroksztyn może mieć kształt prosto zakończonej belki lub bardziej ozdobny (na przykład esownicy lub woluty)

- Lawaterz - naczynie do obmywania rąk

- Obstarni - postarzały
- Olmaryja - szafa, skrzynia, szkatułka do przechowywania cennych przedmiotów
- Onery - zobowiązania, obciążenia
- Otaflowanie - pokrycie, obłożenie warstwą czegoś

- Pawiment - dawne określenie dekoracyjnej posadzki spotykanej we wnętrzach zamkowych, pałacowych lub kościelnych, wykonanej techniką intarsji albo jako mozaika.
- Piec z kafli płytowych - płytki licowe tworzyły zewnętrzną stronę ściany pieca. Na nich też umieszczano różnorakie motywy zdobnicze. Dzięki temu piec stał się znaczącym elementem upiększającym wnętrze (od połowy XV w.)
- Prebenda - uposażenie duchownych niepołączone zasadniczo ze sprawowaniem obowiązków duszpasterskich. Osobę czerpiącą dochody z prebendy zwano prebendarzem lub prebendariuszem.
- Prywet - wygódka, wychodek, pryweta – owe dawno wyszłe z użycia synonimy odnosiły się niegdyś do ustronnego i absolutnie niezbędnego w codziennej ludzkiej egzystencji miejsca, w którym składało się „ciężary natury”.

- Roztruchan, roztuchan [tur.] - duży, srebrny puchar o kształcie zoomorficznym (np. orła, pawia, sowy, lwa), czasami zdobiony kamieniami szlachetnymi, używany do wznoszenia toastów i jako ozdoba stołu
- Roztrucharz - handlujący końmi, misiarz.

- Szafiasty kominek - stawiane w szerokości ściany piec kaflowy - Do ich budowy wykorzystywano kafle kształtem zbliżone do naczyń, które szybko oddawały ciepło. Dzięki temu następowało też szybkie podwyższenie temperatury we wnętrzach (od XIV w)
- Szamua - kolor płowo-żółty.
- Spikanard - olejek nardowy, nard, szpikanard – olejek eteryczny otrzymywany z korzenia i łodygi rośliny nardostachys wielkokwiatowy Nardostachys jatamansi, rosnącej w Himalajach na wysokości 3000-4000 m n.p.m. Wytwarzano go przez długotrwałe i powolne gotowanie rozdrobnionych fragmentów tej rośliny w mieszaninie złożonej z wody, wina i oleju oliwkowego. Ma bardzo intensywny zapach, dla współczesnych ludzi jednak mało przyjemny.
- Supraporta - (łac. supra portam - nad drzwiami) – naddźwiernik, dekoracyjne panneau umieszczone nad drzwiami, ujęte w obramowanie z drewna lub stiuku. Wypełnione dekoracją w formie fresku, płaskorzeźby, sztukaterii, malatury itp. Początki stosowania sięgają renesansowego budownictwa pałacowego. Jako jeden ze szczegółów architektonicznego dekorowania wnętrz rozpowszechnił się w okresie baroku, rokoka i klasycyzmu.

- Treibhauz - szklarnia

- Wochlon - w dawnej Polsce tygodniowy zarobek czeladnika; zależał od charakteru wykonywanej pracy, popytu na siłę roboczą, sposobu rozliczania się z mistrzem (np. w XVI w. wysokość wochlonu z wyżywieniem zazwyczaj wahała się od 3 do 8,5 gr).
- Wyderkaffy, wyderki - nazwa pochodzi od niemieckiego wyrazu Wiederkauf. Kupowanie czynszów czyli dochodów z nieruchomości w pewnej oznaczonej kwocie. Zakupienie to można było odkupić za zwrotem sumy szacunkowej. W gruncie rzeczy nie było to nic innego, jak pobieranie procentu pod formą zakupienia dochodu, a prawo z r. 1635 postanowiło, aby czynsz roczny od każdego sta wynosił po zł. 7. Wierzyciel przecież, czyli mniemany nabywca, nie mógł wypowiadać kapitału, co tylko mógł uczynić dłużnik, płacący czynsz. To właśnie zastrzeżenie prawa odkupu zwało się po niemiecku Wiederkauf. Był jeszcze w Polsce inny rodzaj wyderku, mianowicie sprzedaż dóbr z warunkiem, że sprzedającemu wolno za zwrotem szacunku odkupić dobra. Był to rodzaj zastawu.